म्याग्दी जिल्लामा भई रहेको विषयवस्तुलाई सुधार गर्दै नयाँ थप गर्ने र जिल्लालाई शान्त बनाउने तर्फ अग्रसर छन् जिल्ला प्रशासन कार्यालय म्याग्दीका प्रमुख जिल्ला अधिकारी लिलाधर अधिकारी । म्याग्दी जिल्लामा प्रमुख जिल्ला अधिकारीको रुपमा ३ महिना अगाडि म्याग्दी आएपछि जिल्लामा धेरै सुधारका प्रयास भएका छन् । उनै प्रजिअ लिलाधर अधिकारीसँग रुप्से ग्रुपका लागि अमृत बास्कुने र कृष्ण जि.सी. ले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश ः
आफ्नो बारेमा केही बताइदिनुस् न ।
म म्याग्दी जिल्लाको प्रमुख जिल्ला अधिकारी । मेरो नाम लिलाधर अधिकारी । म यस जिल्लामा प्रमुख जिल्ला अधिकारीको जिम्मेवारी लिएर २०७५ वैशाख १४ गते आएको हुँ ।
कस्तो लाग्यो त म्याग्दी जिल्ला र हजुरको म्याग्दी आगमन पछि के के भए परिवर्तन ?
यो जिल्ला सामान्यतः महत्वपूर्ण तिर्थस्थलहरु महत्वपूर्ण सुन्दर छटाहरुले भरिएको जिल्लाको रुपमा मैले पहिला पनि सुनेको थिएँ । मैले जस्तो सुनेको थिएँ, त्यस्तै पाएँ । यहाँ सबैको सहयोग, सहकार्य मिलिरहेको छ । नेपाल सरकारले सुशासन दिने र गरिबी न्यूनीकरण गर्ने जुन “समृद्ध नेपाल र सुखी नेपाली”को परिकल्पना गरेको छ, त्यसको लागि हामी आफ्नो जिम्मेवारीप्रति अत्यन्त बफादार रहेर काम गरिरहेका छौं । र यसमा हामीले विशेष गरी जनताको सेवालाई सरलीकरण गर्ने, सेवा छिटो छरितो र जनताले रोजे खोजेजस्तो रुपमा दिने हामीले प्रयास गरिरहेका छौं । यो जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा केही खालको समस्याहरु रहेछन् । जस्तो कि विभिन्न प्रक्रियागत सरलीकरण गर्नुपर्ने देखियो । म आएपछि गाउँबाट सिफारिस भई आएका जुन सिफारिसहरु छन्, त्यसपछि थप निवेदन लेख्न नपर्ने व्यवस्था हामीले गरेका छौं । त्यसबाट सेवाग्राहीहरुलाई धेरै राहत भएको छ ।
विचौलियाको अन्त्य गर्ने कुरालाई नै यसले मद्धत पु¥याएको छ । राहदानी लिनको लागि हामी पोखरास्थित जिल्ला प्रशासन कार्यालय कास्कीमा पु¥याएर त्यहाँबाट काठमाण्डौ लैजाने गथ्र्यौं, जसले लामो समय लिने गथ्र्यो । त्यो समयमा अहिले धेरै छिटो पाउने हामीले व्यवस्था गरेका छौं । हामीले सोझै राहदानी विभागसँग सम्पर्क गरेर अहिले ५ दिनदेखि ढिलोमा २० दिनसम्म राहदानी सेवाग्राहीको हातमा पु¥याउन सकेका छौं । हामीले कार्यालय व्यवस्थापन गर्ने क्रममा स्तनपान कक्ष, बालमैत्री कक्ष, ज्येष्ठ नागरिक कक्ष, सूचनाको हक प्रबद्र्धन गर्ने कुरामा सूचना अधिकारीहरुको नियमित बैठक राख्ने, त्यस्तै डिजिटल नागरिक बडापत्र राखेर सेवाको बारेमा जानकारी दिने प्रयास गरेका छौं ।
वर्षात्को याममा विपद् व्यवस्थापन र राहत एवम् उद्धारको वातावरण कसरी मिलाइएको छ?
सम्पूर्ण गाउँपालिका र नगरपालिका गरी यहाँ भएका ६ वटा स्थानीय तहसँग नियमित रुपमा समन्वय सहकार्य गरिरहेका छौं । यसले गर्दा सेवा प्रवाहमा धेरै सहजता मिलेको हामीले अनुभव गरेका छौं यद्यपि हामीले अझै पनि यसमा सुधार गर्नुपर्ने जरुरी छ । जसको लागि सम्पूर्ण सेवाग्राहीहरुको, बुद्धिजीवीहरुको, सरोकारवालाहरुको हामीलाई पृष्ठपोषण, सल्लाह सुझावको हामी सधैं अपेक्षा गर्दछौं । त्यसैगरी यो जिल्ला विपद् व्यवस्थापनको हिसाबले अत्यन्तै चुनौतीपूर्ण जिल्लाको रुपमा रहेको हामीले पाएका छौं । बेनी–जोमसोम जुन कालीगण्डकी करिडोरको बाटो, बेनी–दरबाङको बाटो, त्यस्तै बेनीबाट बागलुङ जाने बाटो विभिन्न बाटो र ग्रामीण सडकहरु निर्माण गर्ने क्रममा केही कमीकमजोरी हुन गई विपद्को जोखिम बढाउने काम गरेको छ यसले । त्यो भएको हुनाले हामीले विपद् पूर्व तयारी र प्रतिकार्य योजना पनि अहिले अद्यावधि गरेका छौं र सबै स्थानीय तहहरुलाई यसको बारेमा सजग रहन हामीले अनुरोध गरेका छौं । र, यति तयारी गर्दागर्दै पनि यस वर्ष कालीगण्डकी नदीको बहाव अलि बढेको हुनाले केही विपद्का घटनाहरु कालीगण्डकी करिडोर क्षेत्र र अन्यत्र ठाउँहरुमा पनि विपद्का घटनाहरु घटेका छन् । त्यसमा विशेष गरी अस्तीभर्खर मात्रै अन्नपूर्ण गाउँपालिकामा पर्ने धौलागिरि आधारभूत विद्यालय बगाएको छ । त्यस्तै केही वस्तीहरु सडक खन्ने क्रममा गुइँठे, काभ्रेभिर लगायतका वस्तीहरुका केही परिवारलाई सुरक्षित ठाउँमा हामीले सर्न भनेका छौं, त्यसको व्यवस्थापन पनि गरेका छौं । त्यस्तै यो मालिका गाउँपालिकाको रुमको बिलबाङ भन्ने ठाउँमा जुन पाँच वटा घर पहिरोले पुरिएको थियो, त्यहाँ हामीले तत्काल नगद राहत पु¥याएका छौं । त्यस्तै अरु खाद्यान्न र गैरखाद्यान्नको राहतहरु समेत हामीले पु¥याएका छौं, त्यसको दिगो व्यवस्थापन गर्ने जिम्मेवारी हामीमा छ । राहत सामग्रीको दिगो व्यवस्थापनका लागि हामीले सम्बन्धित कार्यालयलाई तथा प्राविधिक जनशक्तिलाई हामीले खटाएका छौं र हामी स्थानीय तहसँग मिलेर त्यसको दिगो व्यवस्थापन गर्ने तयारीमा छौं । जिल्लामा आएपछि यहाँ केही विपत व्यवस्थापनका सामग्रीहरु, पूर्व तयारी प्रतिकार्य, खोज र उद्धारका सामग्रीहरु लगायत राहतका सामग्रीहरु पनि यहाँ रहेछ । म्याग्देली समुदाय र म्याग्दीका विदेशमा बसेका समुदायले पनि र नेपाल सरकारबाट पनि प्राप्त भएका केही राहत सामग्रीहरुलाई हामीले सबै स्थानीय तहमा हामीले पहिल्यै पु¥याएका छौं, त्यसले गर्दा सहजता भएको छ । र मलाई एउटा राम्रो अभ्यास के लागिरहेको छ भने स्थानीय तहको सरकार गठन हुँदा र हिजो नहुँदाको स्थितिलाई हेर्ने हो भने हुँदा तत्काल जनताले उद्धार र राहतको अनुभूति गरेका छन् । किनभने यहाँ म आउने बित्तिकै वैशाख ३० मा भुरुङ तातोपानीमा पहिरो गएको थियो । हामी तत्कालै गयौं, तर हामीभन्दा पहिला त्यहाँ स्थानीय तहका जनप्रतिनिधिहरुले त्यहाँ डेभरेष्ट क्लियरेन्स गर्ने काम गरिसक्नु भएको थियो । त्यस्तै हालै रुममा पनि हामी पुग्नुभन्दा पहिलै गाउँपालिकाका मान्छेहरु पुगिसक्नु भएको थियो । यसरी स्थानीय तहको जनप्रतिनिधिहरु पुगेर त्यहाँको खबर दिने र हामी जुन नेपाली सेना, नेपाल प्रहरी, नेपाल रेडक्रस सोसाइटी, उद्योग वाणिज्य संघ लगायतका अरु सरोकारवालाहरु र विभिन्न सरकारी कार्यालयहरु हामी कहाँ कसरी खटिनुपर्छ, हामी समन्वय गरेर खट्नमा जुन जनप्रतिनिधिहरु र स्थानीय समुदायको जुन सहयोग हो, त्यसले हामीलाई थप उद्धार गर्ने कुरा र विपद् व्यवस्थापन गर्ने कुरामा सहयोग पु¥याएको छ । यद्यपि आगामी दिनमा जुन बाटोहरु खनिएका छन्, सडकहरुलाई स्तरीकरण गर्नुपर्ने सबैमा म अनुरोध गर्न चाहन्छु, हामीले त्यो देखेका छौं, स्थानीय तहहरुलाई पनि हामीले त्यही अनुरोध गरेका छौं किनभने हामीले सडकको स्तरोन्नति गरेर भइरहेको सडकलाई एउटा जोखिम नहुने किसिमले र बाढीपहिरो लगायत प्राकृतिक मानवसिर्जित जोखिम छन्, यसमा बढी मानवसिर्जितै जोखिम बढी छन्, ती जोखिमहरु न्यूनीकरण गर्न सकिन्छ ।
सुरक्षा व्यवस्थाको अवस्था के कस्तो छ म्याग्दीमा ? यातायात सिण्डिकेटको अवस्था के छ?
जिल्लामा नेपाल सरकारले गृह प्रशासन सुधार कार्ययोजना – २०७४ ल्याइसकेपछि हामी त्यही अनुसार जिल्ला प्रशासन कार्यालय र हामी सुरक्षा निकाय परिचालित छौं । यसमा हामीले सुरुमै सिन्डिकेटको अन्त्य ग¥यौं । बेनी–जोमसोम सडकखण्डमा एउटा घुमाउरो किसिमले २६ सिटे जुन सिन्डिकेट थियो, त्यही क्षमताका सवारी साधनहरु जान दिइएको थिएन, त्यसलाई हामीले अध्ययन गरेर त्यो सिन्डिकेट तोड्यौं र अरु किसिमको सिन्डिकेट पनि कुनै पनि यो प्रतिस्पर्धाको या भनौं प्रतिस्पर्धा प्रबद्र्धन गर्नुपर्ने जुन आवश्यकता छ, त्यो अनुसार जानु पर्ने समयमा कुनै पनि सेवाग्राहीका लागि, जनताका लागि हितकार छैनन्, त्यो भएको हुनाले सरकार यसमा प्रतिबद्ध भएर लागेको छ । यद्यपि सिन्डिकेट पछाडिको अहिले व्यवस्थापन गर्ने सवालमा जुन यातायात समितिहरुको बिरामीको बाँकी रहेको खर्च, उनीहरुको कर्मचारीको तलबभत्ताहरु र उनीहरुको ओभरहेड एक्सपेन्सेजहरुलाई हामीहरुले उहाँहरुलाई पेश गर्न भनेका छौं र उहाँहरुले पेश गर्नुभएको छ । समितिका खाताहरुमा रहेकोबाट त्यो एउटा कमिटी छ, त्यसले छानविन गरेर प्रक्रियाबाट उनीहरुको वास्तविक खर्चहरु, वास्तविक घाइतेको उपचारमा लागेको खर्चहरु यिनीहरु नेपाल सरकारले उपलब्ध गराउने सरकारले निर्णय गरिसकेको छ, त्यो अनुसार कामहरु अगाडि बढिरहेका छन् ।
सुरक्षित र शान्तिपूर्ण म्याग्दीको लागि हजुरको पहल कस्तो छ?
सुरक्षा निकाय अत्यन्त संवेदनशील भएर जुन चाहिँ लागू औषधको बढ्दो समस्या छ, युवाहरु दुव्र्यसनी बन्दाखेरि कतै भोलि हाम्रो युवा पिँढी नै एउटा नशाको दलदलमा फसेर सामाजिक विकृति मात्र होइन कि सम्पूर्ण राष्ट्रलाई नै समस्यामा पार्ने हो कि भनेर यसमा चाहिँ सुरक्षा निकाय अत्यन्त संवेदनशील भएर लागेको छ । त्यस्तै विभिन्न विकृति, विसङ्गति, समाजमा सामाजिक सुव्यवस्थामा असर पार्ने खालका विषयहरुलाई हामीले एकदमै निगरानी राखेर यसमा काम गरिरहेका छौं । त्यस्तै प्राकृतिक साधनको अवैद दोहन गर्ने कुरालाई हामीले निरुत्साहित गरेका छौं । विगतमा दोहन गर्दाखेरि सामान्य रुपमा अब अर्को पटक गर्दैनौं भनेर छोड्ने जुन चाहिँ प्रवृत्ति थियो, त्यसलाई हामीले कारवाहीको दायराभित्र ल्याएर जिल्ला अनुगमन समितिले विभिन्न ठाउँमा यस्ता विकृतिहरुलाई सीमित व्यक्तिहरु मोटाउने र वातावरणको नाश गर्ने कुरालाई हामीले कानुनको दायराभित्र ल्याएका छौं ।
भूकम्प पीडितले राहत पाइसके त म्याग्दीमा?
भूकम्प पीडितहरु जो ८ सय ७५ जना लाभग्राहीहरु छन्, ती लाभग्राही मध्ये हामीले कतिपय लाभग्राहीहरु पूर्ण क्षतिका लाभग्राहीहरु होइनन् भन्ने खालको पनि अध्ययन अनुसन्धान गरेर हामीले उनीहरुलाई मर्मतसम्भारतिरको सिफारिस गरेका छौं । वास्तवमा राज्यको पैसा धेरै छैन । राज्यको पैसा सबै जनताको बराबरी पैसा हो । र यसलाई सुशासनमैत्री ढङ्गबाट हामीले सञ्चालन गर्नुपर्छ, त्यसमा हामी संवेदनशील छौं । यसमा सबैले हामीलाई सहयोग गरेर सूचना दिनुभयो भने हामीले यसमा सुशासन कायम गर्न सक्छौं र केही लाभग्राहीहरुले यसको रकम पाइसकेको अवस्था छ । यद्यपि धेरै बाँकी नै छ । सुरक्षित र शान्तिपूर्ण म्याग्दी हामीले निर्माण गर्नका लागि यहाँका राजनीतिक दलहरुको पनि हामीलाई साथ मिलिरहेको छ । यहाँका सम्पूर्ण म्याग्दीका बासिन्दाहरु, म्याग्दीबाट धेरै मानिसहरु पोखरा, काठमाडौंतिर गएर बस्नुभएकोछ, वैदेशिक रोजगारीमा हुनुहुन्छ, उहाँहरुको पनि हामीलाई साथ रहीआएको छ । हामीले सबैबाट फिडब्याक लिन्छौं । हामीले अहिले ई–गभर्नेन्सलाई पर्मोट गर्न खोजिरहेका छौं । हामीले उहाँहरुको गुनासो हाम्रो वेभसाइटबाट पनि लिने गरेका छौं । उहाँहरुको फिडब्याक हामीलाई जुनसुकै किसिमबाट पनि पठाउन सक्नुहुन्छ । पत्रकार मित्रहरुले पनि हामीलाई बेलाबेलामा पृष्ठपोषण दिनुभएको छ ।
अन्त्यमा केही भन्नु छ कि ?
सार्वजनिक सेवालाई जनताको घरदैलोमा पु¥याउनका लागि हामीले यो ३ महिनाकै छोटो अवधिमा हामीले ३ वटा एकीकृत घुम्ती शिविर सञ्चालन गरेका छौं । जुन म्याग्दी हेर्दाखेरि बेनी बजार नजिक सरल देखिन्छ तर यहाँ धौलागिरि हिमाल, गुर्जा जस्तो विकट ठाउँ, कुइनेमंगले जस्ता विकट ठाउँ र अन्नपूर्णका पनि कतिपय वस्तीहरु विकट भएकाले त्यस्ता वस्तीहरुमा हामीले यो वर्षमा कम्तीमा ५ वटा एकीकृत घुम्ती सेवाहरु सञ्चालन गर्ने, जनताको घरदैलोमा पुग्ने, उहाँहरुलाई सरकारको उपस्थितिको अनुभूत गराउने हामीले प्रयास गरेका छौं र त्यसका लागि क्यालेन्डर पनि बनाएका छौं । त्यतिमात्र होइन, म्याग्दीमा यहाँका जनप्रतिनिधिहरु, यहाँबाट प्रतिनिधित्व गर्ने माननीय मन्त्रीज्यूहरु, माननीय सभासद्ज्यूहरु, विभिन्न राजनीतिक दलका प्रतिनिधिज्यूहरुबाट पनि सहयोग रहिआएको छ । उहाँहरुको सहयोगको निरन्तरताको हामी अपेक्षा गर्दछौं । अहिले आएर एउटा समस्याको रुपमा कर्मचारीको पुनर्संरचनाको विषय अझै जुन राजनीतिक पुनर्संरचना भइसकेपछि कर्मचारीहरु स्थानीय तहमा पठाउनका लागि अझै केही काम गर्नुपर्ने म्याग्दीमा देखिएको छ । यसको लागि म्याग्दी धेरै सजिलो जिल्ला छ, यो रमणीय जिल्ला छ, गलेश्वरधाम, घोडेपानी, पुनहिल, यहाँका जगन्नाथबाबाको मन्दिर, पुलहाश्रम, निस्कोटको ताल, रुप्से झरना, अन्धगल्छी, खोप्रालेक आदिका साथै गुर्जाको बस्ती, रुमको वस्ती लगायतका रमणीय ठाउँहरु छन्, यी ठाउँहरुको प्रबद्र्धन गर्नका लागि म्याग्दी भ्रमण वर्ष – २०७५ पनि चलिरहेको छ । म सम्पूर्ण महानुभावहरुलाई यो म्याग्दीको भ्रमणको लागि म अनुरोध गर्न चाहन्छु । वास्तवमा यो हेर्दा सरल देखिए पनि यहाँ टोड्के भन्ने ठाउँ छ, त्यहाँबाट धेरै हिमालहरुको दर्शन गर्न सकिन्छ, त्यस्तै यहाँ मालिकाको धुरी छ, त्यो ठाउँबाट पनि धेरै ठाउँहरु देख्न सकिन्छ । र यो कृषि, पर्यटन, सुन्तलाको असाध्यै राम्रो ठाउँ हो, सुन्तलाको जोन पनि यहाँ आएको छ । नेपाल सरकारको एक व्यक्ति एक फलफूल रोप्ने अभियान पनि हामीले यहाँ सञ्चालन गरेका छौं, सम्पूर्ण नागरिकहरुको यसमा सहभागिता भइदियो भने भोलि यहाँको जुन उत्पादनको सम्भावना, यहाँको पर्यटनको सम्भावना र रोजगारी बढाउने र गरिबी हटाउने जुन चाहिँ प्रचुर सम्भावना छ, त्यो सम्भावनालाई हामी पूरा गर्न सकिन्छ, यथार्थतामा बदल्न सकिन्छ तर सबैको मेहनतको खाँचो छ । हामी जो छौं, आफूले इमान्दारपूर्वक प्रयास गर्ने गर्ने । अघि मैले निवेदन गरें, कर्मचारी व्यवस्थापनको बारेमा । मैले सम्पूर्ण कर्मचारीहरुले अब म्याग्दीलाई रोजेर आइदिनको लागि म अनुरोध गर्न चाहन्छु । म्याग्दीमा कुनै पनि कर्मचारीलाई त्यस्तो अप्ठ्यारो छैन, इमान्दारिताका साथ काम गर्नेलाई यहाँ सरलता पनि छ र जिल्ला प्रशासन कार्यालयले सम्पूर्ण कार्यालयहरुको संयोजन गर्ने र नेपाल सरकारको एउटा प्रमुख प्रतिनिधिको रुपमा प्रमुख जिल्ला अधिकारीले काम गर्ने भएको हुनाले शान्ति सुव्यवस्था, यहाँको जनजीविका र विकास निर्माणको क्षेत्रमा सबै क्षेत्रसँग समन्वय गर्ने कुरामा जुन सहयोग दिनु भएको छ, आगामी दिनमा त्यो सहयोगलाई निरन्तरता दिँदै अझै बढोत्तरी गर्नुहुनेछ । केही कमीकमजोरी छन्, सेवा सुधार गर्नुपर्ने विषयहरु छन् भने यहाँहरुको पृष्ठपोषण, सल्लाहसुझावको हामी अपेक्षा गर्दछौं । म्याग्दीमा जति पनि विपत्का घटना भए, तत्काल म्याग्दीका निजी क्षेत्र, गैरसरकारी क्षेत्रका आदरणीय जनसमुदायहरु उहाँहरुले सहयोग गरेर राहत वितरणमा हामीलाई नै सजिलो भएको छ । यसका लागि नेपाल सरकार पनि सम्पूर्ण म्याग्दीबासी महानुभावहरुलाई हार्दिक धन्यवाद दिन चाहन्छ । जुन एउटा विपद्को संकटासन्नता छ, त्यो संकटासन्नतालाई हेरेर सुरक्षित यात्रा तय गर्ने, विकासलाई दिगो बनाउने विषयमा अलिअलि काम गर्नुपर्ने देखिएको छ । त्यसमा सबै मिलेर काम गरौं भन्ने म हार्दिक अनुरोध गर्न चाहन्छु । धन्यवाद ।
