‘अधिकांश उपभोक्ताको भान्सामा सिलिन्डर बम’

राजु चौधरी
काठमाडौं, ३० साउन – खाना पकाउने ग्यास सिलिन्डरमध्ये ६५ हजारभन्दा बढी गुणस्तरहीन रहेको फेला परेको छ । यो बजारमा रहेका सिलिन्डरमध्ये करिब १० प्रतिशत हो । ‘ग्यास उद्योगको निरीक्षण क्रममा १० प्रतिशतभन्दा बढी सिलिन्डर गुणस्तहीन फेला परेको हो,’ विभागका महानिर्देशक विश्वबाबु पुडासैनीले भने, ‘मुख्य समस्या पुराना ग्यास उद्योगमा छ ।’
२०२६ मा नेपाल ग्यास उद्योग प्रालि स्थापना भएपछि अहिले ग्यास उद्योग संख्या बढेर ५३ पुगेको छ । तीमध्ये दुई–चार ग्यास उद्योग बाहेककाले गुणस्तरमा ध्यान नदिएको उनले बताए । सिलिन्डरभित्र लेदो जमेको, हाइड्रोलिक टेस्ट नभएका, कुच्चिएका, फुटरिङ (एउटाको पिँध काटेर अर्कोमा हालेको) लगायतका कैफियत देखिएका हुन् ।
कम गुणस्तरका सिलिन्डर बिक्री गरेर उद्योगीले सर्वसाधारणलाई जोखिममा पारेको उपभोक्ताको भनाइ छ । ‘अधिकांश उपभोक्ताको भान्सामा सिलिन्डर बम छ,’ उपभोक्ता अधिकार अनुसन्धान मञ्चका अध्यक्ष माधव तिमिल्सेनाले भने, ‘कम गुणस्तरका सिलिन्डर तत्काल अनुगमन गरी नष्ट गर्नुपर्छ ।’
गुणस्तरहीन रेगुलेटर/पाइप र समयमै हाइड्रोलिङ/हाइड्रो स्टाटिक टेस्ट नहुँदा ग्यास फर्कने, ग्यास लिक भई आगो लाग्ने जस्ता घटना हुँदै आएका छन् । पुरानो/बिग्रिएका सिलिन्डरबाट ग्यास लिक हुने र पडकने जोखिम रहने उनले बताए ।
ग्यास बिक्रेता महासंघका अनुसार प्राय: सबै कम्पनीमा कम गुणस्तरका सिलिन्डर छन् । तीमध्ये पुरानो कम्पनीमा बढी समस्या छ । ५३ उद्योगका गरी करिब ६५ लाख सिलिन्डर छन् । तर समयमै हाइड्रोलिङ/हाइड्रो स्टाटिक टेस्टलगायत परीक्षण नहँुदा जोखिम बढदै गएको छ । हाइड्रोलिङ/हाइड्रो स्टाटिक परीक्षण हावा र पानीको प्रेसरबाट गरिन्छ । रिफिल भएको सिलिन्डर पानीमा डुबाइन्छ । त्यसलाई डिप टेस्ट पनि भनिन्छ । डिप टेस्ट गर्दा लिकेज भएको अवस्थामा बबल्स हुन्छ ।
महासंघका महासचिव चन्द्र थापाले बजारमा कम गुणस्तरका सिलिन्डर छ्यापछ्याप्ती रहेको बताए । ‘कतिपय कम्पनीबाट ग्यास भरेर आएको सिलिन्डरसमेत कुच्चिएका छन्,’ उनले भने, ‘यी सिलिन्डरबाट दुर्घटनाको सम्भावना अधिक हुन्छ । कम गुणस्तरका सिलिन्डर अभियानकै रूपमा नष्ट हुुनुपर्छ ।’
नियमअनुसार ग्यास सिलिन्डर बनेको १० वर्षपछि पहिलोपटक हाइड्रोलिक टेस्ट गर्नुपर्छ । त्यसपछि प्रत्येक पाँच/पाँच वर्षमा टेस्ट गर्नुपर्छ । तर अधिकांश कम्पनीले परीक्षणबिनै सिलिन्डर पठाउने गरेका छन् ।
यसअघि आपूर्ति व्यवस्थापन तथा उपभोक्ता हित संरक्षण विभागले गरेको अनुगमनमा पनि केही कम्पनीले देखावटीरूपमा मात्रै टेस्ट मेसिन राख्ने गरेको फेला परेको थियो । उद्योगमा परीक्षण मेसिन भए पनि कुनै बिग्रेको समेत भेटिएका थिए । आयल निगमको तथ्यांकले पनि ४७ वर्ष अवधिमा जम्मा २३ हजार ३ सय १९ वटा मात्रै सिलिन्डर नष्ट भएको देखाउँछ ।
कुच्चिएको सिलिन्डर पडकने सम्भावना झन् बढी हुने सरोकारवाला बताउँछन् । ‘गाडीबाट झार्दा अधिकांश ग्यास सिलिन्डर कुच्चिन्छन्, केही पुराना सिलिन्डर खुइलिए पनि फेरि रंग लगाएर बजारमा पठाइन्छ,’ ग्यास बिक्रेता संघ काठमाडौंका महासचिव राजेश दाहालले भने । १९९० मा बनेका सिलिन्डर पनि परीक्षणबिना बजारमा उपलब्ध रहेको उनले बताए ।
एलपी ग्यास उद्योग संघका महासचिव दिवान चन्दले गुणस्तरमा सबै कम्पनी सचेत रहेको बताए । ‘सिलिन्डरको आयु पहिचान भएको छैन, गाडीबाट झार्दा केही कुच्चिन सक्छन्,’ उनले भने, ‘तर, गुणस्तरमा सबै कम्पनी सचेत छन् ।’
कुच्चिएको सिलिन्डर हाइड्रोलिक टेस्ट गरी पुन: पयोग गर्न सकिने उनले बताए । यस्तै भल्बमा कुनै सम्झौता हुन नसक्ने दाबी उनले गरे । ‘भल्बमा बढी जोमिख हुन्छ, लिक हुनेबित्तिकै आगो लाग्छ,’ उनले भने, ‘यस्तो संवेदनशील विषयमा उद्योगी सचेत छन् ।’
गुणस्तर तथा नापतौलको अनुगमन गर्ने जिम्मेवारी गुणस्तर विभागको हो । तर विभागले पनि प्रभावकारी रूपमा गरेको छैन । ‘नापतौलको हकमा अनुगमन र कारबाही गरेका छौं,’ महानिर्देशक पुडासैनीले भने, ‘तर, गुणस्तरको विषयमा भएको छैन ।’